nga
Aristotel Spiro
Lajmi për abetaren mbarëkombëtare shqipe është i mirëseardhur. Miratimi i saj është shprehje e vullnetit politik të qeverive të Shqipërisë dhe Kosovës për të ecur drejt një integrimi të plotë kulturor. Është një lajm i mirë edhe për shqipen standarde, e cila po mbështetet me masa administrative nga të dy shtetet.
Kjo ngjarje e paralajmëruar mund të ishte një shkas i përshtatshëm që abetaret të paraqiteshin edhe në pikëpamje shkencore në një nivel të lartë. Duke thënë këtë, nuk duam aspak të vëmë në dyshim punën e palodhur të disa autorëve të traditës, të së kaluarës dhe të sotmes. Përkundrazi. Që nga «Evëtari» (1844, 1845) i Naum Veqilharxhit e deri tek abetaret e sotme hartuesit janë përpjekur për të paraqitur në mënyrë metodike sistemin shkrimor të shqipes duke sendërtuar e gërshetuar dijet dhe intuitën e tyre gjuhësore e pedagogjike.
Mirëpo, ndërsa gjuhësia e zbatuar si disiplinë e veçantë përparonte me kalimin e kohës, ky përparim ka qenë pasqyruar e pasqyrohet në mënyrë të shpërpjesëtuar në abetaret e ndryshme.
Mënyra e hartimit të lëndës së abetares shqipe përçon sistematikisht tek nxënësit dijen antishkencore se shkronja është e barabartë me tingullin, se grafema është e barabartë me fonemën.
Në periudhat e mëparshme, kur shkolla shqiptare ndiqte një rrugë më empirike në qasjen e sistemit shkrimor, kjo mund të ishte e justifikueshme. Por në kohën e sotme, kur teoritë e shkrimit janë vendosur në baza më të forta shkencore, është e pakuptueshme që hartuesit e këtyre abetareve ta injorojnë përkatësinë jobiunivoke midis grafemës dhe fonemës. Sipas teorisë grafematike, nuk ka asnjëherë një përkatësi të plotë midis grafemës dhe fonemës. Një fonemë mund të paraqitet nga më shumë se një grafemë, ndërsa një grafemë mund të paraqesë më shumë se një fonemë.
Këto gjëra të thjeshta, mjerisht, nuk merren parasysh nga hartuesit e abetares shqipe. Është për të ardhur keq, sepse, në dijeninë time, hartuesit e abetares janë kryesisht gjuhëtarë dhe në rend të dytë janë metodistë.
Në këtë mënyrë, nxënësit shqiptarë «kapërdijnë» «që në vezë» një të pavërtetë shkencore, sikur shkronja qenka një me tingullin, sikur pranëvendosja e dy shkronjave është e barabartë me një shkronjë, ndërsa në të vërtetë kjo pranëvendosje dy shkronjash shërben për të shënuar një fonemë apo tingull të vetëm. Kështu, dyshkronjëshat nuk mundet kurrsesi të emërtohen një shkronjë. Kështu ndodh në të gjitha gjuhët alfabetike të botës dhe kështu nuk mund të mos ndodhë edhe me shqipen.
Nëse për hir të një inercie diakronike dyshkronjëshat trajtohen si një shkronjë, asnjë alibi shkencore nuk i shpëton tashmë personat që duan të quhen gjuhëtarë për të mos i emërtuar më si një shkronjë.
Nuk i shpëton asnjë alibi sidomos ata që hartojnë tekstet e abetares.
Duke i trajtuar dy shkronjat si një shkronjë u mësohet nxënësve një dije antishkencore.
Sa më shpejt ta kuptojmë këtë, aq më mirë do të jetë për nxënësit e klasës së parë. Aq më mirë do të jetë edhe për gjithë ata që e kanë mbaruar klasën e parë dhe tani janë nxënës të rritur apo gra e burra të pjekur.
Një abetare mbarëkombëtare nuk duhet të përmbajë dije antishkencore.
Një abetare mbarëkombëtare duhet të ketë edhe përmbajtje shkencore moderne.
Mirëpo, ndërsa gjuhësia e zbatuar si disiplinë e veçantë përparonte me kalimin e kohës, ky përparim ka qenë pasqyruar e pasqyrohet në mënyrë të shpërpjesëtuar në abetaret e ndryshme.
Mënyra e hartimit të lëndës së abetares shqipe përçon sistematikisht tek nxënësit dijen antishkencore se shkronja është e barabartë me tingullin, se grafema është e barabartë me fonemën.
Në periudhat e mëparshme, kur shkolla shqiptare ndiqte një rrugë më empirike në qasjen e sistemit shkrimor, kjo mund të ishte e justifikueshme. Por në kohën e sotme, kur teoritë e shkrimit janë vendosur në baza më të forta shkencore, është e pakuptueshme që hartuesit e këtyre abetareve ta injorojnë përkatësinë jobiunivoke midis grafemës dhe fonemës. Sipas teorisë grafematike, nuk ka asnjëherë një përkatësi të plotë midis grafemës dhe fonemës. Një fonemë mund të paraqitet nga më shumë se një grafemë, ndërsa një grafemë mund të paraqesë më shumë se një fonemë.
Këto gjëra të thjeshta, mjerisht, nuk merren parasysh nga hartuesit e abetares shqipe. Është për të ardhur keq, sepse, në dijeninë time, hartuesit e abetares janë kryesisht gjuhëtarë dhe në rend të dytë janë metodistë.
Në këtë mënyrë, nxënësit shqiptarë «kapërdijnë» «që në vezë» një të pavërtetë shkencore, sikur shkronja qenka një me tingullin, sikur pranëvendosja e dy shkronjave është e barabartë me një shkronjë, ndërsa në të vërtetë kjo pranëvendosje dy shkronjash shërben për të shënuar një fonemë apo tingull të vetëm. Kështu, dyshkronjëshat nuk mundet kurrsesi të emërtohen një shkronjë. Kështu ndodh në të gjitha gjuhët alfabetike të botës dhe kështu nuk mund të mos ndodhë edhe me shqipen.
Nëse për hir të një inercie diakronike dyshkronjëshat trajtohen si një shkronjë, asnjë alibi shkencore nuk i shpëton tashmë personat që duan të quhen gjuhëtarë për të mos i emërtuar më si një shkronjë.
Nuk i shpëton asnjë alibi sidomos ata që hartojnë tekstet e abetares.
Duke i trajtuar dy shkronjat si një shkronjë u mësohet nxënësve një dije antishkencore.
Sa më shpejt ta kuptojmë këtë, aq më mirë do të jetë për nxënësit e klasës së parë. Aq më mirë do të jetë edhe për gjithë ata që e kanë mbaruar klasën e parë dhe tani janë nxënës të rritur apo gra e burra të pjekur.
Një abetare mbarëkombëtare nuk duhet të përmbajë dije antishkencore.
Një abetare mbarëkombëtare duhet të ketë edhe përmbajtje shkencore moderne.
© Aristotel Spiro
© Pronë intelektuale.
Lejohet kopjimi me kusht që të përmendet burimi prej blogut “Veritas et Virtus”
