nga
Apóstolos Lakasás
Studentët e universitetit, madje edhe ata të filologjikut, e paskan të vështirë ta shkruajnë një tekst pa bërë gabime. Cilat janë shkaqet, sipas pedagogëve?
Të humbur në një pyll fjalësh, shenjash pikësimi dhe keqinterpretimesh me plot gabime drejtshkrimore qenkan jo vetëm nxënësit, por edhe studentët. Nxënësit e paskan të vështirë t’i përdorin saktë mbiemrat dhe ndajfoljet, mbaresat e foljeve, kohët, theksat, shenjat e pikësimit. Një faktor rëndues për studentët është përdorimi i tepruar i teknologjisë së re. Mësues, pedagogë dhe mësimdhënës universitarë flasin në gazetën “Kathimerini” për... ngjarje të skajshme, duke theksuar nevojën për veprime korrigjuese, pasi drejtshkrim nuk do të thotë vetëm të shkruash saktë fjalët, por edhe të kapësh kuptimin e tyre. Instituti i Politikave Arsimore e ka diagnostikuar problemin dhe po përgatit ndërhyrje në vitin 2023.
Vasilis Gúnaris, profesor në Fakultetin Filozofik të Universitetit Aristoteli të Selanikut, u diktoi studentëve të tij një tekst që përmban fjalën [ektimáte] («εκτιμάται» dhe «εκτιμάτε» lexohen njësoj), por pa specifikuar kryefjalën. Si duhet ta shkruajnë studentët fjalën? Kryefjala përcakton edhe drejtshkrimin e mbaresës së foljes: «Γενικά εκτιμάται» (‘përgjithësisht vlerësohet’) me foljen [ektimáte] në formën pësore, mënyra dëftore, koha e tashme, veta III njëjës ose «εσείς εκτιμάτε» (‘ju vlerësoni’) me foljen [ektimate] në formën veprore, mënyra dëftore, koha e tashme, veta II shumës. Nga vazhdimi i diktimit të zotit Gúnaris kuptohej kryefjala dhe së këndejmi edhe drejtshkrimi i foljes. Por sa keq: një ndër katër studentë e paskëshin shkruar gabim fjalën. «Tashmë është e pamundur të gjesh një tekst të plotë me drejtshkrim të saktë në detyrat e studentëve», vëren zoti Gúnaris për gazetën «Kathimerini».
Vasilis Gúnaris, profesor në Fakultetin Filozofik të Universitetit Aristoteli të Selanikut, u diktoi studentëve të tij një tekst që përmban fjalën [ektimáte] («εκτιμάται» dhe «εκτιμάτε» lexohen njësoj), por pa specifikuar kryefjalën. Si duhet ta shkruajnë studentët fjalën? Kryefjala përcakton edhe drejtshkrimin e mbaresës së foljes: «Γενικά εκτιμάται» (‘përgjithësisht vlerësohet’) me foljen [ektimáte] në formën pësore, mënyra dëftore, koha e tashme, veta III njëjës ose «εσείς εκτιμάτε» (‘ju vlerësoni’) me foljen [ektimate] në formën veprore, mënyra dëftore, koha e tashme, veta II shumës. Nga vazhdimi i diktimit të zotit Gúnaris kuptohej kryefjala dhe së këndejmi edhe drejtshkrimi i foljes. Por sa keq: një ndër katër studentë e paskëshin shkruar gabim fjalën. «Tashmë është e pamundur të gjesh një tekst të plotë me drejtshkrim të saktë në detyrat e studentëve», vëren zoti Gúnaris për gazetën «Kathimerini».
Ndoshta do të hamendësohej se kjo dukuri është e mprehtë në fakultetet e shkencave. Megjithatë, ajo është rritur dukshëm edhe në fakultetet filozofike dhe në departamentet e filologjisë, studentët e të cilave konsiderohet se e dinë gjuhën greke. Për shembull, profesoresha e Fakultetit Filozofik të Kretës Angjela Kastrinaqi hartoi për studentët e saj një listë me gabime që duhet t’i shmangin, ndërsa fakulteti ka një qendër shkrimi që merret edhe me këtë çështje. Përkatësisht, Eleni Karamolengu nga Fakulteti Filozofik i Universitetit të Athinës u flet studentëve për gabimet e rëndomta në krye të çdo semestri. Problemi nis në arsimin fillor, ku rëndësia e mësimit të drejtshkrimit dhe mënyra e kontrollit të tij ka ndryshuar. Siç vërejnë akademikët, në epokën e përdorimit të tepruar të celularëve dhe tableteve, ka rëndësi që t’i mbërrijë tjetrit mesazhi që duam të përcjellim.
«Kujdes, se pa njohur drejtshkrimin, mesazhi përcillet dhe kuptohet gabim», thonë mësuesit e shkollave fillore, të cilët kanë folur për gazetën «Kathimerini», duke sugjeruar forcimin e peshës specifike të mësimit të drejtshkrimit me metoda të reja dhe, në të njëjtën kohë, familjarizimin e fëmijëve me ligjërimin e shkruar. Siç tha për gazetën «Kathimerini» presidenti i Institutit të Politikave Arsimore (IPA) Janis Antoniu, «tash dy dekada në lëndën e gjuhës vërehet një kthesë drejt mësimit të tekstit dhe gramatika orientohet përkah qasja e tekstit. Tashmë në programet e reja të studimit që do të zbatohen nga shtatori i ardhshëm, pa e ndryshuar qasjen tekstocentriste të mësimit të gjuhës, ne kujdesemi që ta gërshetojmë atë me mësimin sistematik të gramatikës dhe sintaksës».
«Njohja e drejtshkrimit është një aftësi që zhvillohet gjatë fazave të ndryshme të arsimit fillor. Mësimi i tij në shkollë gjithashtu ka rëndësi, por është po aq e rëndësishme nëse fëmijët lexojnë libra, gazeta dhe kanë përfytyrime të teksteve të drejtshkruara. Dhe kjo sepse në moshat e reja mësimi bëhet në mënyrë fotografike», vëren për gazetën «Kathimerini» Lambros Januhos, mësues me përvojë 35-vjeçare në arsimin fillor. «Brezat e mëparshëm të nxënësve e mësonin drejtshkrimin edhe përmes të mësuarit përmendësh. Mësimi ka qenë diskret dhe kontrolli kryhej nëpërmjet kopjimit të teksteve nga ana e nxënësve. Tani, pavarësisht se lënda e gjuhës ka më shumë orë në javë, neve na intereson përpunimi i gjuhës dhe kultivimi i të menduarit kritik. Deri në klasën e katërt mësuesi është i lirë që ta shpjegojë drejtshkrimin ashtu si mendon ai», shton Aleksandër Qiparisis, mësues po ashtu me përvojë shumëvjeçare në arsimin fillor.
«Sot nxënësve nuk u jepet mundësia të shprehen me shkrim, fëmijët nuk e zhvillojnë ligjërimin e shkruar, që është shprehje e ligjërimit të folur. Përfundimi është se nuk i jepet asnjë bazë as drejtshkrimit. Në të njëjtën kohë, fëmijët kalojnë shumë orë në kompjuter dhe përdorin korrigjuesit automatikë të fjalëve. Në këtë mënyrë ata nuk fokusohen në drejtshkrimin e fjalëve dhe përdorimi i greeklish-it në rrjetet sociale i ngatërron edhe më shumë. Problemi është intensifikuar vitet e fundit», thotë Hara Buta, drejtoreshë e një shkolle fillore në Agjia Parashqevi të Atikës.
«Pyetja klasike e nxënësve tanë në çdo provim është nëse gabimet drejtshkrimore llogariten në vlerësimin me shkrim. Dhe kjo tregon ankthin e nxënësve që vijnë në arsimin e mesëm», vëren Lambrini Kufaqi, mësuese e letërsisë në gjimnaz. «Fëmijët nuk arrijnë të thellohen, nuk u intereson të thellohen. Fëmijët mësojnë edhe vizualisht. Për drejtshkrimin, ka rëndësi që të zhvillohet aftësia e vëzhgimit, e gërshetuar me njohjen e rregullave. Por kjo në shkollë bëhet në mënyrë të mangët, sepse fëmijët nuk mund të thellohen tek lënda», shton ajo.
«Për drejtshkrimin e mirë është e nevojshme edhe lënda e greqishtes së lashtë, ndërsa ndërfutja e fjalëve nga katharevusa në fjalorin tonë po e ngatërron punën. Për shembull, sot përdoruesit priren të ndryshojnë emrat me origjinë nga lakimi i tretë i lashtë. Për shembull fjala «διαφανής» [ðjafanís] ‘e tejdukshme’ ka përfunduar në «διάφανη» [ðjáfani], ndërsa «διαφανές» [ðjafanés] ‘i tejdukshëm’ (në gjininë asnjanëse) ka përfunduar në «διάφανο» [ðjáfano], vëren zonja Kastrinaqi.
«Puna kryesore kryhet në arsimin fillor dhe të mesëm. Çka kërkohet është që arsimi t’u zhvillojë fëmijëve ndjenjën drejtshkrimore në epokën moderne. Universiteti nuk mund t’i zëvendësojë dy nivelet e para», shprehet për gazetën profesori i filozofisë i Universitetit të Athinës, Vangjelis Karamanolaqis, duke theksuar se «është e qartë që fëmijët ndikohen nga përdorimi i internetit, ndërkohë që krijojnë edhe fjalë të reja. Do të më interesonte një sistem arsimor i fokusuar tek kuptimi».
«Ne kemi trupëzuar fjalë të reja nga kompjuterat, siç ka ndodhur në të kaluarën, p.sh., me fjalët nga kuzhina turke», thotë zoti Gúnaris. Siç thekson ai: «Ne duhet të vendosim nëse e konsiderojmë drejtshkrimin të rëndësishëm për arsimin ciklik. Kam përshtypjen se çështja e vlerësimit fajësues të nxënësve dhe në përgjithësi e shkrehjes së përgjithshme të shkollës ka lënë pasojat e veta. Është hipokrizi të kërkojmë mësimin e lëndës së greqishtes së lashtë në gjimnaz në një kohë kur nxënësit e shkollave fillore bëjnë gabime trashanike drejtshkrimore. Të shkruarit me gabime drejtshkrimore është problemi më i dukshëm, por kjo shoqërohet me një marrëdhënie të keqe me gjuhën. Dhe kjo është e lidhur edhe me kuptimin e teksteve. Ka për të ardhur shumë shpejt koha kur nuk do të lexojmë dot një tekst të viteve 1950!».
Kur shkollat e larta përballen me boshllëqet e gjimnazit
Kur të përdorni «πολύ» [polí] ‘shumë’ dhe kur të përdorni «πολλή» [polí] ‘shumë’ (në bashkëvajtje me emra femërorë)? Si i përdorim shenjat e pikësimit, si i përdorim mbiemrat me prejardhje nga lakimi i tretë i greqishtes së lashtë, si përdorim zyrtarisht «αρκετά» [arcetá] ‘mjaft’, kur folja «βάλλω» [válo] ka nevojë për një l (λ) dhe kur dy l (λλ)? Janë disa nga gabimet më të zakonshme që vërehen në testet e studentëve, madje edhe në degën e gjuhë - letërsisë. Për ta ilustruar, Angjela Kastrinaqi ka hartuar një listë për studentët e saj «me dhjetë gabimet më të shpeshta që duhen shmangur tani e tutje», siç thotë ajo. Në fakt, me kalimin e viteve dekalogu, për fat të keq, bëhet më i pasur! Ja disa nga udhëzimet e zonjës Kastrinaqi për studentët e saj:
Πολύ [polí] ‘shumë’ apo πολλή [polí] ‘shumë’
Kur shkruani πολύ [polí] ‘shumë’, është ndajfolje. Për shembull,
«πολύ καλή εντύπωση» [polí kalí endíposi] ‘përshtypje shumë e mirë’.
Kur shkruani πολλή [polí] ‘shumë’, atëherë është mbiemër: «πολλή ζάχαρη / αυτοπεποίθηση / ησυχία» [polí záxari/ aftopepíθisi / isiçía] ‘shumë sheqer / vetëbesim / qetësi’.
Ότι [óti] ‘se’ apo ό,τι [óti] ‘çka’
Mos harroni se ό,τι [óti] ‘çka’ është e barabartë me «οτιδήποτε» [otiðípote] ‘çfarëdo’, ndërsa ότι [óti] ‘se’ është lidhëz (që). Krahasoni dy shembuj:
«μου είπαν ότι με αγαπάς» [mu ípan óti me aγapás] ‘më thanë se më dashuron’
dhe
«αγόρασε ό,τι θέλεις» [aγórase óti θélis] ‘bli çka do’.
Προβάλλω [proválo] ‘nxjerr në pah’ apo προβάλω [proválo] ‘nxjerr në pah’ (në një çast të caktuar)
Προβάλλω [proválo], πρόβαλλα [próvala] dhe πρόβαλα [próvala], να προβάλλω [na proválo] dhe να προβάλω [na proválo]: trajta që duket se na krijon vështirësi është kryesisht e treta, sepse shpesh nuk është e lehtë të dallojmë nëse është e tashme e lidhores apo e kryer e thjeshtë e lidhores. Për të kuptuar kohën e saktë dhe për të përdorur drejtshkrimin e saktë, sugjeroj që në vend të kësaj foljeje të vendosni një folje tjetër. Për shembull:
Επιθυμώ να προβάλλω τον εαυτό μου ‘Dëshiroj të nxjerr në pah veten’
dhe
Επιθυμώ να τον αναδεικνύω διαρκώς ‘Dëshiroj që ta demonstroj vazhdimisht veten’.
Γραφόταν [γrafótan] ‘shkruhej’apo γράφονταν [γráfondan] ‘shkruheshin’
Kur përdoret mbaresa foljore –όταν [ótan]dhe kur –όνταν [ondan]? Për ta gjetur më lehtë mbani mend sa vijon: «ο ποταμός χυνόταν» [o potamós çinótan] ‘lumi derdhej’ (njëjës) dhe «τα νερά χύνονταν [ta nerá çínondan] (πληθυντικός)» ‘ujërat derdheshin’ (shumës).
Μεσ’ [mes] apo μες [mes] ‘brenda’
Μεσ’ [mes] apo μες [mes] ‘brenda’: fjala μέσα [mésa] shkruhet pa apostrof me –ς [s] fundore kur pasohet nga një fjalë që fillon më bashkëtingëllore. Për shembull, themi
«μες στα μάτια» [mes sta mátja] ‘brenda në sy’.
Por, kur ndiqet nga një fjalë që fillon më zanore, atëherë μέσ’ [mes] shkruhet me apostrof.
«Kurthi» i reve
Vini re theksin në rasën gjinore. Për shembull, a është e saktë «συννέφων» [sinéfon] apo «σύννεφων» [sínefon]? Në rastin e parë ndjekim lakimin e gramatikës së greqishtes së vjetër, që është më librore, ndërsa kur theksi bie në rrokjen tejfundore forma gjinore është më popullore (e gjuhës demotike). Një shembull tjetër: η πεταλούδα [i petalúða] των πεταλουδών [ton petaluðón] ‘i/e/të/së fluturave’: ku ndjekim rregullat e theksimit të emrave grekë të lakimit të parë, ku theksi bie në rrokjen fundore. Shembulli i tretë: fraza «του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου» [tu ðéfteru pangózmju polému] "i/e/të/së luftës së dytë botërore": tek mbiemri theksi nuk lëviz, ndërsa tek emri lëviz nga rrokja tejfundore në atë parafundore.
Rasa «fisnike»
Vini re mbiemrat trigjinorë me dy mbaresa me theks fundor më -ής [is], -ές [es]. Këta mbiemra kanë të njëjtat trajta për gjininë mashkullore dhe femërore. Për shembull:
«ο ευγενής» [o evjenís] ‘fisniku’,
«του ευγενούς» [tu evjenús] ‘i/e/të/së fisnikut’,
«τον ευγενή» [ton evjení] ‘fisnikun’
dhe
«η ευγενής» [i evjenís] ‘fisnikja’ (jo *«η ευγενή» [i evjení],
«της ευγενούς» [tis evjenús] ‘i/e/të/së fisnikes’ (jo *«της ευγενής» [tis evjenís],
«την ευγενή» [tin evjení] ‘fisniken’.
* Por ευγενής [evjenís] ‘fisnik’, sikurse dhe συγγενής [siøïenís] ‘i afërm’, kur përdoret si emra të gjinisë mashkullore, e formojnë rasën gjinore kështu:
του συγγενή [tu siøïení] ‘i/e/të/së të afërmit’,
του ευγενή [tu evjení] ‘i/e/të/së fisnikut’.
Tradita e gabimeve
Nga ana e saj, profesoresha e Fakultetit Filozofik të Athinës, Eleni Karamolengu, e ka bërë traditë që në çdo fillim semestri u përmend studentëve gabimet që zakonisht bëjnë studentët më të vjetër. Duke folur për gazetën «Kathimerini» për këtë çështje, ajo tregon gabimet më të shpeshta të studentëve:
– E shkruajnë gabim formën e foljes së shumësit: shkruajnë *«παρουσιάζεται» [parusjázete] ‘paraqitet’ në vend të «παρουσιάζετε» [parusjázete] ‘paraqisni’).
– Përdorin gabim nyjën shquese të një gjinie në vend të një tjetre, që përbën një kokëçarje të madhe: *«ο ψήφος» [o psífos] në vend të përdorimit të saktë «η ψήφος» [o psífos] 'vota'. Nga ana tjetër, «το ύπαιθρο» [to ípeθro] ‘mjedis i hapur’ dhe «η ύπαιθρος» [i ípeθros] ‘fshati/zona rurale’ pse duhet të kenë kuptime të ndryshme dhe të na lodhin?
– Për sa i përket të pasaktës «άμεσα» [ámesa] ‘direkt’ në vend të «αμέσως» [amésos] ‘menjëherë’, tanimë është bërë rrugë dhe nuk guxojmë ta quajmë gabim.
Dy profesorët pajtohen duke i mëshuar përdorimit të gabuar që u bëhet shenjave të pikësimit ose mungesës së plotë të shenjave të pikësimit që vërejnë në testet e studentëve. Zonja Kastrinaqi u kujton nxënësve të saj vitet e shkollës fillore dhe të mesme: “Mos i harroni shenjat e pikësimit! Fjalitë kryesore i ndajmë me presje, nëse nuk janë të lidhura me lidhëzat dhe ose ose. Fjalitë kryesore i ndajmë me presje nga fjalitë e nënrenditura (përveç nëse janë ftilluese). Zakonisht e ndajmë fjalinë nga përcjellorja më –οντας (në greqishte quhet "pjesore veprore"): «Ai ishte duke ecur me biçikletë, duke admiruar natyrën». Thirrorin e ndajmë nga pjesa tjetër e tekstit: «Të thashë, o mami, se nuk kam uri».
Ja si e përshkruan zonja Karamolengu sjelljen e shumë studentëve ndaj shenjave të pikësimit: “Pikë dhe presje dhe pikëpresje, o çfarë rrëmuje dhe sa të panevojshme e të kota qenkan; le t’i heqim qafe e të biem rehat!”
Përktheu: Aristotel Spiro
Burimi:
https://www.kathimerini.gr/society/562217158/ziteitai-orthografia-sto-panepistimio/
